Stojąc na moście spinającym oba brzegi rzeki Liwiec i wpatrując się w leniwie toczące się wody ani nam do głowy nie przyjdzie, że to właśnie tu znajdowała się historyczna granica dwóch wielkich krain Mazowsza i Podlasia. Po jednaj stronie Polska, po drugiej Litwa. Granica granicą, a ludzie ludźmi. Dlatego nie była ona w stanie powstrzymać swobodnego przepływu towarów, kolonistów czy nowinek, idących wraz z osadnikami, którzy licznie, zwłaszcza po unii personalnej między obu krajami lokowali się na ziemi podlaskiej.

Ale uprzedzamy kolejność chronologiczną faktów. Mazowsze początkowo tworzące jedność z Polską, w latach 1138-1526 zaistniało jako samodzielne księstwo. Stało się tak na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego, który podzielił kraj na dzielnice. Obszar po obu stronach środkowej Wisły przypadł Bolesławowi IV Kędzierzawemu, a po śmierci jego jedynego syna liszka, młodszemu bratu Kazimierzowi II Sprawiedliwemu. Potem rządzili tu kolejno książęta piastowscy, potomkowie Kazimierza. Do najsłynniejszych należał Konrad I Mazowiecki , który w roku 1226 sprowadził Krzyżaków. Inni z wielkich władców to: Ziemowit III, organizator w 1337 roku zjazdu prawodawczego w Socha-czewie, oraz wspierający pod Grunwaldem Jagiełłę książę Janusz I. W 1526 roku umarł bezpotomnie ostatni książę mazowiecki Janusz III. Całe Mazowsze na mocy wcześniejszych porozumień i układów zostało wcielone do Korony Królestwa Polskiego. Po unii lubelskiej w 1569 roku dzielnica stała się centralnym rejonem Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W wiekach XVI -XVIII składało się ono z trzech wielkich ziem: płockiej, rawskiej i mazowieckiej. Szczytem dominacji Mazowsza nad resztą kraju było przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy w 1596 roku przez króla Zygmunta III Wazę. Wróćmy jednak nad graniczną rzekę Liwiec. Nieopodal we wsi Liw znajdowała się w średniowieczu ważna strategicznie strażnica strzegąca przeprawy na trakcie z Mazowsza na Litwę. Gród książęcy w ziemi czerskiej był siedzibą kasztelana. Prawa miejskie otrzymał dopiero na początku XV wieku. W połowie XV wieku założono obok drugie miasto zwane Nowym Liwem, oba rozwijały się prężnie dzięki handlowi zbożem i rzemiosłu. Po "potopie szwedzkim" w XVII wieku odrodził się już tylko jeden Liw. Podczas powstania listopadowego stoczono tu zwycięską bitwę z Moskalami. Do atrakcyjnych turystycznie zabytków znajdujących się w Liwie należy zamek gotycki z początków XIV wieku. Należał on kiedyś do najpotężniejszych warowni na Mazowszu i zabezpieczał kraj od łupieżczych najazdów wojowniczych Jaćwingów i Litwinów. W połowie XVI wieku rozbudowano go na polecenie żony króla Zygmunta I Starego - Sławnej Bony. Zamek w Liwie był twierdzą nizinną , usytuowana na sztucznym wzgórzu oblanym dookoła wodą. Robotami przy jego wznoszeniu kierował słynny mistrz kamieniarski, budowniczy zamków Nicolas. Podczas inwazji skandynawskiej zniszczony. Po latach, ruiny fortecy zabezpieczono. Odbudowano wieżę, część murów obronnych oraz barokowy budynek dawnej siedziby starosty. Obecnie na zamku znajduje się muzeum- zbrojownia. Na temat twierdzy mazowieckiej powstało wiele legend. Między innymi: o tajnych podziemiach łączących zamek z Węgrowem; o śpiących w jarnickich wzgórzach rycerzach, którzy obudzą się w chwili niebezpieczeństwa zagrażającego Ojczyźnie; o złym wyprowadzającym ludzi na bagna. Historia bitew nad Liwcem w 1831 r. ma bogate przekazy.

Po drugiej stronie rzeki, już na terenie historycznego Podlasia znajduje się równie atrakcyjne pod względem turystycznym miasto Węgrów. Odległość między osadami jest niewielka, dlatego też zwiedzanie można połączyć i przeprowadzić nawet jednego dnia. Miasto Węgrów rozwinęło się z osady targowej założonej przy ważnych szlakach handlowych. Pierwsze wzmianki pisane pojawiają się w 1414 roku z okazji fundacji kościoła parafialnego. W 1441 roku książę mazowiecki Bolesław IV nadaje wsi prawa miejskie. W XVI wieku miasto staje się ważnym ośrodkiem reformacji. Działali tu prężnie Arianie. Tu wykładał ich wybitny przywódca Marcin Krowicki. W mieście znajdowała się zarówno szkoła jak i ich drukarnia, gdzie składano dzieła Piotra z Goniądza, jednego z najbardziej radykalnych działaczy i ideologów ariani-zmu polskiego. Działalność innowierców odbywała się pod możną opieką właścicieli miasta Kiszków, później Radziwiłów. Poza ariańskim istniały tu zbory: kalwiński i luterański. Okres ich świetności skończył się po objęciu w 1664 roku osady przez katolickich Krasińskich, którzy sprowadzili zakony wyznania rzymskiego w celu nawracania odstępców religijnych.

W Węgrowie rozegrała się pod koniec stycznia i na początku lutego 1863 roku bitwa, która zapisała się w historii Polski jako chlubna karta. Epizod obrony Węgrowa, oraz działań w jego okolicy odbił się szerokim echem w całym kraju. Myślę, że warto coś na ten temat wiedzieć więcej. 21 stycznia 1863 roku naczelnik powstańczy okręgów Sokołowa i Węgrowa Władysław Jabłonowski zdołał zgromadzić w mieście trzystu powstańców i w ciągu tygodnia dzięki zgłaszaniu się licznych ochotników oraz napływowi dalszych oddziałów zwiększyć dziesięciokrotnie liczbę żołnierzy. Węgrów przekształcił się w wielki obóz wojskowy, w którym stacjonowało około 3,5 tysiąca ludzi, niestety tylko 800 z nich posiadało broń palną. Nieprzyjaciel dość szybko zorientował się, iż skoncentrowano tu znaczne oddziały powstańcze i skierował w tę stronę doborowy oddział w sile trzech szwadronów jazdy, trzech kompani piechoty i sześciu dział, razem ponad tysiąc żołnierzy. Zastępca Jabłonowskiego Jan Matliński wydzielił dwie grupy osłonowe, ogółem około 1,5 tysiąca ludzi, a w mieście pozostawili resztę - 2 tysiące. Do pierwszego starcia doszło 31 stycznia 1863 roku koło Mokobod. Po wymianie ognia powstańcy wycofali się do Węgrowa pozostawiając 100 ludzi w osłonie. Ci ratując się przed okrążeniem uciekli w kierunku Sokołwa Podlaskiego. Nazajutrz 1 lutego ponownie doszło do potyczki, ale rym razem wycofali się Rosjanie. O godzinie 5-tej przeszli jednak do kontrnatarcia i po raz kolejny zajęli Mokobody. Atak powstańców został odparty. Marsz na Węgrów podjęli Moskale 2 lutego o godzinie 8 rano. Miasto położone między wzgórzami stanowiło niedogodny punkt obrony. W tym kotle Rosjanie zamknęli ponad 2 tysiące rebeliantów. Gwałtowny atak wywołał panikę, ranny został Jabłonowski. Pod osłoną 600 żołnierzy pozostali rozpoczęli odwrót w kierunku Grochowa. Ostatni epizod dramatu rozegrał się na cmentarzu, na który wycofali się powstańcy. O godzinie 2 po południu Węgrów zajęły wojska carskie. To tyle o tych heroicznych zmaganiach.

W odróżnieniu od innych miast Węgrów posiada nie tylko bogatą historię, ale również liczne zabytki. Kościół famy wzniesiony w latach 1703- 1706 przez architekta Tylmana z Gamaren. Zachował ze starej świątyni szesnastowieczne przypory i boczne wieżyczki oraz bramę barokową z popiersiami Herkulesa i Diany. Wnętrze kościoła posiada sklepienie kolebkowe, bogato rzeźbione stalle i cenne polichromie M. Palioniego z początku XVIII wieku. Wcześniej zbudowano inny barokowy kościół i klasztor proreformacki z charakterystycznym wieszanym chórem. W kościele św. Piotra i Pawła znajduje się na plebanii legendarne zwierciadło Twardowskiego. Nie jest ono zwykłym lustrem. Wykonane jest ze stopu antymonu, bizmutu i miedzi. Oprawiono w XVIII wieku w ozdobną ramę, na której znajduje się napis: "W tym zwierciadle Twardowski pokazywał czarnoksięskie sztuki, ale godził je z czcią boską". W owym lustrze ukazała się podobno królowi Zygmuntowi Augustowi jego zmarła żona Barbara Radziwiłowa. Obraz odbijany przez zwierciadło widoczny jest tylko z sześciu metrów w odległości. Do ciekawych zabytków Węgrowa należy "Dom Gdański" z pierwszej połowy XVIII wieku, zbudowany przez kupców z Gdańska jako zajazd. "Dom Lipski" z XVII wieku pobudowany w miejscu dawnej drukarni ariańskiej. Drewniana kaplica na cmentarzu ewangelickim, zbudowana w rekordowym tempie 24 godzin w 1679 roku. Są to miejsca szczególnie warte zainteresowania.

Idąc wzdłuż rzeki Liwiec, na północ od Węgrowa, w Starejwsi znajduje się przepiękny pałac z połowy XVIII wieku wybudowany w 1661 roku przez magnata litewskiego Bogusława Radziwiłła. Później znalazł się w ręku takich rodów jak: Krasińscy, Swidzińscy, Ossolińscy, Jezierscy W pewnym okresie zajmował go nawet namiestnik, rosyjski książę Galicyn. W 1843 roku przebudowany i zmodernizowany. Pałac jest trzykondygnacyjny z ośmioboczną wieżą. We wnętrzach kasetonowe stropy, neogotyckie portale i tak zwane mauretańskie sklepienie w sali balowej. W skład zespołu pałacowego wchodzą: brama z XVIII wieku, oficgnaż XIX wieku, pozostałości umocnień ziemnych, oraz przepiękny park w którym to znajduje się słynny na okolicę wiąz o siedmiometrowym obwodzie. W miejscowości tej, która przez wieki różnie była nazywana: Jałrimowicze, Krasny Dwór czy wreszcie Starawieś istnieje też neogotycki Kościół z drugiej połowy XIX wieku.

Okolice Liwca i miasta Węgrowa to istny raj dla sobotnio-niedzielnego turysty, który może zrelaksować się nad rzeką, zalewem, wykąpać się, popływać, łowić ryby. A gdy to znudzi - zwiedzić zabytki pochodzące z różnych wieków (XTV-XIX), posłuchać ciekawych legend, po prostu obcować z historią w murach tych gmachów. Kolejność w jakiej to zrobi nie ma większego znaczenia, gdyż każde z wyżej wymienionych miejsc posiada swój, niezaprzeczalny urok. Zamek, pałac i Kościoły gwarantują, iż nie będzie to nudna wyprawa. Gorąco polecam wszystkim tym dla których region nasz jest tylko białą kartą na mapie województwa mazowieckiego, aby wygospodarowali potrzebny czas i odwiedzili te arcyciekawe miejsca.