TAJEMNICE OKRĄGŁEGO STOŁU cz. 2

 

Problematykę Okrągłego Stołu można rozpatrywać nie tylko od strony wewnętrznych przeobrażeń, które doprowadziły do upadku systemu komunistycznego w Polsce. Wydarzenie to należy również rozpatrywać w kategorii kompromisu, który doszedł do skutku za aprobatą wielkich mocarstw, w szczególności Związku Radzieckiego.

Parafrazując słowa Antoniego Dudka, można stwierdzić, iż "Okrągły Stół" był w opinii jednych skutkiem dalekowzrocznej i bezinteresownej polityki ekipy Wojciecha Jaruzelskiego, a także skupionej wokół Lecha Wałęsy głównej części solidarnościowej opozycji, według innych był wynikiem prawdziwego spisku, który ugruntował nowy podział władzy i zagwarantował uprzedniej ekipie rządzącej bezkarność i zachowanie przynajmniej niektórych przywilejów.

Nowe światło na wydarzenia lat 1988-1989 rzucają materiały Grupy Operacyjnej "Wisła". Grupa Operacyjna "Wisła" była placówką peerelowskiej bezpieki działającą w Moskwie i składała się z kilku oficerów Departamentu II MSW, zajmującego się kontrwywiadem. GO "Wisła" rozpoczęła działalność w 1961 r., na podstawie porozumienia zawartego w styczniu 1957 r. przez ministra spraw wewnętrznych Władysława Wichę i zastępcę przewodniczącego KGB generała lejtnanta Piotra Iwaszutina. Umowa ze stycznia 1957 r. Porozumienie przewidywało, że doradców radzieckich w PRL-owskim aparacie bezpieczeństwa zastąpi tzw. Grupa Łącznikowa KGB w Warszawie. W umowie zawarto również sformułowanie o mozliwości delegowania funkcjonariuszy MSW do Związku Radzieckiego. Postanowienia te, oraz późniejsze ustalenia z Moskwą zaowocowały 28 lutego 1961 r. wydaniem przez ministra Wichę zarządzenia nr 0033/61 o powstaniu "Grupy Kontrwywiadowczej Departamentu II MSW w Moskwie pod kryptonimem Wisła". Zadaniem tejże grupy miało być inwigilowanie - oczywiście we współpracy z KGB - obywateli polskich przebywających w ZSRR, w tym również delegatów PRL w RWPG, przedstawicieli central handlowych oraz korespondentów prasowych.

Po dojściu do władzy Michaiła Gorbaczowa GO "Wisła" miała ponadto za zadanie zdobywać informacje polityczne dotyczące pieriestrojki oraz dalszej działalności i losów Gorbaczowa. Grupa "Wisła" szybko stała się jednym z najważniejszych kanałów transmitujących do Polski szczegółowe informacje o sytuacji w ZSRR. W 1989 r. w meldunkach wysyłanych do władz PRL szef "Wisły", występujący pod pseudonimem Żarski , wyjaśniał, w jaki sposób Kreml postrzegał zmiany zachodzące w Polsce. Wiadomości te były niezwykle ważne dla Jaruzelskiego i ekipy rządzącej. Szczególnie, gdy okazało się, że od przełomu lat 1987 i 1988 nasiliły się próby nawiązania przez ludzi Gorbaczowa kontaktów z przedstawicielami polskiej opozycji.

Z treści szyfrogramów, których kilka fragmentów zostanie zaprezentowanych poniżej , wynika, iż Rosjanie już w 1988 roku nosili się z zamiarem przeprowadzenia rozmów z polską opozycją. Rozmowy te zostały podjęte w ciągu 1989 r. Ich tematem było oczywiście przejęcie w Polsce władzy przez opozycję. Tutaj kluczową rolę odgrywał fakt, że utrzymanie przez Związek Radziecki strefy wpływów w Polsce oznaczał również utrzymanie kontroli nad resztą regionu. A to, obok zachowania "pomyślnego rozwoju stosunków z USA" stanowiło główny cel strategiczny działań Kremla.

Detale wspomnianych rozmów Kremla z opozycją polską nie są dokladnie znane. Zarówno działacze opozycyjnie z którymi nawiązno wówczas bezpośredni lub pośredni kontakt, jak i nieudostepnione dotąd archiwa kremlowskie milczą. W zachowanych meldunkach "Wisły" widnieją jedynie nazwiska: Adama Michnika, Janusza Onyszkiewicza oraz Andrzeja Wajdy.

 

Szyfrogram Nr 581

Nadany za nr 7 dnia 20.01 [1989 r.] godz. 14.30 z Moskwy

NATYCHMIAST

SEREDA

W okresie Plenum radzieckie media przekazywały tylko krótkie informacje agencyjne. 19 i 20 bm. "Prawda" zamieściła szerszą informację bazującą na przemówieniu Jaruzelskiego i omówienia uchwały za PAP, "Izwiestia" - korespondencję własną z Warszawy. 19 bm. "Sowietskaja Rossija" drukowała wywiad Orzechowskiego, radio i TV krótkie informacje agencyjne. Nie zamieszcza się ocen lub komentarzy. Faktycznie jednak zainteresowanie Plenum bardzo duże, szczególnie w aparacie władzy i środowiskach intelektualnych.

Podaję ciekawsze wypowiedzi osób z aparatu partyjnego, MSW i wojska, uzyskane przez rzetelne źródło podczas spotkania prywatnego w szerszym gronie w dniu 18 bm. Wszyscy rozmówcy - ludzie młodzi z kadry kierowniczej niższego szczebla, związani służbowo i rodzinnie z osobami z wyższej hierarchii władzy: - w najbliższych latach Polska nie może liczyć na radziecką pomoc lub ułatwienia gospodarcze ze względu na krytyczną dla pierestrojki sytuację ekonomiczną i społeczną w ZSRR. Olbrzymia większość społeczeństwa radzieckiego jest już skrajnie zniecierpliwiona narastającymi w okresie pierestrojki trudnościami codziennego życia, a głównie brakiem żywności. Jeśli nie nastąpi poprawa, to większość ta może poprzeć zdecydowanych przeciwników Gorbaczowa, których liczba w aparacie władzy nie maleje; - radzieckie poparcie polityczne dla Polski będzie zawężać się do solidarności systemowej jako państwa obozu socjalistycznego. Z uwagi na uwarunkowania zewnętrzne (dialog z USA) nie będzie[my] odnosić się do walki politycznej z opozycją. W radzieckich publikatorach będziemy musieli coraz bardziej przybliżać społeczeństwu poglądy tak zwanej konstruktywnej i liberalnej opozycji w Polsce. W tym kontekście trzeba patrzeć na zaproszenie w u[biegłym] r[oku] do Moskwy przez Związek Filmowców Wajdy i Michnika . Ten ostatni nie przyjechał z uwagi na Wasz niepotrzebny sprzeciwj. Dla ZSRR liczy się obecnie przede wszystkim pomyślny rozwój stosunków z USA i w tym kontekście istnieje potrzeba zbudowania w K[rajach] S[ocjalistycznych] mostów porozumienia pomiędzy różnymi siłami społecznymi, dlatego nie powinniście nam przeszkadzać w kontaktach z polskimi intelektualistami. Znaczna część z nich przeszła do opozycji na skutek błędów w polityce PZPR i niewłaściwych ocen poszczególnych ludzi. Dlatego musimy mieć własne rozpoznanie i ocenę działaczy opozycji. W związku z tym Ambasada Radziecka w Warszawie, i nie tylko ona, otrzymała polecenie opracowania pełnego kompendium wiedzy dot[yczącego] opozycji, personalnego "Who is who?"; - niepokoi nas niestabilność personalna polskiego kierownictwa. Czy zostanie ona zahamowana. Jak należy oceniać rokowania Rakowskiego, czy tylko jako premiera i człowieka Generała, czy też jako przyszłego szefa partii.

/-/ Żarski

 

Szyfrogram Nr 7048

Nadany za nr 31 dnia 13 [lipca 1989 r.] godz. 17.10 z Moskwy

NATYCHMIAST

/JAR-D/

Według źródłowych informacji Adam Michnik w dniu 14 bm. spotyka się w redakcji gazety "Moskowskije Nowosti" z Jegorem Jakowlewem. W czasie rozmowy ze źródłem Michnik dał do zrozumienia, że odbył spotkania w KC KPZR. Szczegółów żadnych nie podał. Źródło sugeruje, że mógł być omawiany temat wizyty Wałęsy w Moskwie. Michnik oświadczył, że 18 bm. musi być w Warszawie.

/-/ Żarski

 

Szyfrogram Nr 6149

Nadany za nr 9 dnia 15 [czerwca 1989] godz. 15.20 z Moskwy

PILNY

/JAR-D/

Z nieoficjalnej rozmowy źródła z zastępcą kierownika Wydziału Zagranicznego KC [KPZR] [Walerijem] Musatowem. Z największą uwagą i zaniepokojeniem obserwują rozwój sytuacji w Polsce. Na podstawie rezultatów wyborów, jak i przebiegu kampanii przedwyborczej koalicji pesymistycznie oceniają dalszy bieg wydarzeń. Nie rozumieją, dlaczego upieraliśmy się przy sprawie utworzenia Senatu, jak i składzie personalnym listy krajowej, chociaż wcześniej wyrażali wątpliwości poprzez swojego ambasadora w Warszawie. Wątpliwości te mieli zgłaszać w rozmowie z niektórymi członkami naszego kierownictwa na około cztery dni przed wyborami, kiedy to ich rezultat był już przewidywany. Nie rozumieli, na czym przedstawiciele naszego kierownictwa opierali swoje przekonanie, że koalicja wygra wybory. Uważają, że koalicja w wyniku niezasadnego przekonania o sukcesie zaniedbała propagandę wyborczą i praktycznie przystąpiła do niej aktywnie dopiero na tydzień przed wyborami. Nie rozumieją dlaczego tak się stało. Przewidują, że Solidarność odrzuci ofertę wejścia swoich przedstawicieli do rządu i weźmie kierunek na obstrukcję prac parlamentu. Sądzą, że będzie ona blokować rządowe projekty ustaw związane z reformą gospodarczą, zahamowaniem inflacji itp., mając na celu pogorszenie sytuacji społecznej i tym samym doprowadzenie do kryzysu rządowego, co spowoduje konieczność rozpisania nowych wyborów po dwóch lub trzech latach. Sądzą, że w październiku br. na tle pogłębiających się trudności gospodarczych może dojść do kolejnych napięć społecznych. Nie wykluczają inspirowanych przez "Solidarność" masowych demonstracji ulicznych. Obserwują, że niektórzy przedstawiciele opozycji - rozmówca wymienił przykładowo [Andrzeja] Wajdę i [Janusza] Onyszkiewicza - intensyfikują ostatnio próby docierania do ich ambasady. Z zachowania się rozmówcy źródło odniosło wrażenie, że ambasada radziecka w Warszawie kontakty takie utrzymuje. Musatow wyrażał obawę, że w wyniku obecnej sytuacji polskiemu kierownictwu może nie udać się uniknięcia rozbicia w partii. Nie wykluczają inicjatywy tak zwanej grupy lewackiej złożonej z działaczy okresu gomułkowskiego na rzecz utworzenia nowej partii komunistycznej. Tak zwany "środek" pójdzie drogą socjaldemokratyczną. Ewentualny nadzwyczajny zjazd może skonsolidować tylko część partii. Obawiają się, że starzy członkowie w dużej części zajmą postawę bierną. Odczuwany już od kilku lat brak dopływu młodzieży do partii dodatkowo może skomplikować sytuację. Informacja nie poszła "zieloną" .

/-/ Żarski

 

Szyfrogram Nr 7086

Nadany za nr 32 dnia 14 [lipca 1989 r.] godz. 15.30 z Moskwy

NATYCHMIAST

/JAR-D/

Według potwierdzonych informacji w dniu 12 bm. Adam Michnik był przyjęty przez kierownika grupy konsultantów w Wydziale Zagranicznym KC KPZR. W dniu dzisiejszym o godzinie 15.00 kierownik Wydziału Zagranicznego KC KPZR Walentin Falin przyjmuje A[ndrzeja] Wajdę. Jest duże prawdopodobieństwo, że wraz z W[ajdą] będzie Michnik. W dniu 15 bm. Wajda, Holoubek i Michnik mają zorganizowane spotkanie z grupą moskiewskich deputowanych. Potwierdzono informację, że spotkania Michnika i Wajdy w KC KPZR mają na celu doprowadzenie do zaproszenia przez M[ichaiła] Gorbaczowa, L[echa] Wałęsy. Spotkanie Michnika z Jakowlewem w dniu dzisiejszym w redakcji "Moskowskich Nowosti" aktualne. "Gospodarz" w dniu dzisiejszym wysyła depeszą obszerne sprawozdanie z wizyty Michnika w KC KPZR w dniu 12 bm.

/-/ Żarski

Izabela Trojanek

---

A. Dudek, Rok 1989 w moskiewskich szyfrogramach , Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 4 (39), kwiecień 2004, s. 68-74

Płk. Janusz Sereda był od września 1983 r. do listopada 1989 r. dyrektorem Departamentu II MSW (kontrwywiad).

Chodzi o drugą część X Plenum Komitetu Centralnego PZPR, które obradowało w dniach 16-17 stycznia 1989 r. Zapadła na nim decyzja o zgodzie na legalizację NSZZ "Solidarność", co otworzyło drogę do rozmów okrągłego stołu. 20-21 grudnia 1988 r., w trakcie pierwszej części X Plenum KC PZPR, gen. Wojciech Jaruzelski przeprowadził głęboką rekonstrukcję kierownictwa PZPR. Z Biura Politycznego odeszło sześć z piętnastu zasiadających w nim osób: Jan Główczyk, Tadeusz Porębski, Józef Baryła, Zbigniew Messner, Zygmunt Murański i Zofia Stępień. Główczyk stracił też - podobnie jak Andrzej Wasilewski - stanowisko sekretarza KC. Ich miejsca w Sekretariacie zajęli Stanisław Ciosek i Kazimierz Cypryniak, którzy otrzymali też pełne członkostwo w Biurze Politycznym, oraz Marian Stępień. Nowymi sekretarzami KC zostali ponadto Leszek Miller i Zygmunt Czarzasty. W skład Biura Politycznego weszli natomiast: doradzający od kilku lat nieformalnie Jaruzelskiemu prof. Janusz Reykowski, pierwsi sekretarze KW z Wrocławia (Zdzisław Balicki) i Gdańska (Marek Hołdakowski) oraz pozbawieni szerszego zaplecza politycznego terenowi działacze partyjni: Iwona Lubowska, Wiktor Pyrkosz, Zbigniew Sobotka i Zdzisław Świątek.

Przypuszczalnie chodziło o zorganizowane w kwietniu 1988 r. w Moskwie polsko-rosyjskie seminarium "Białe plamy w historii dawnej i najnowszej - ich wpływ na produkcję filmową". Jego kontynuację stanowiło seminarium "Film a destalinizacja kultury", które odbyło się w dniach 20-23 września 1988 r. w Warszawie. W tym spotkaniu Adam Michnik wziął aktywny udział, a jego wypowiedzi zostały odnotowane przez SB. AIPN, 0248/134, t. 4, Załącznik do informacji dziennej MSW z 26 września 1988 r., s. 240.

Prawdopodobnie chodzi o inny kanał komunikacyjny wykorzystywany przez GO "Wisła".